Zasada otwartego katalogu dowodów w postępowaniu podatkowym

Maciej Mazański, sob., 11/12/2010 - 14:29

Postępowanie dowodowe uregulowane w O.p. opiera się na zasadzie otwartej teorii dowodowej. Znajduje to swój wyraz w art. 180 O.p. Przepis ten zawiera co prawda katalog dowodów, wśród których można wyróżnić księgi podatkowe, zeznania świadków, opinie biegłych, informacje zebrane w wyniku oględzin, jednak jest to wyliczenie przykładowe. Wskazuje na to zwrot „w szczególności”, użyty przez ustawodawcę. Również treść art. 181 O.p. nie daje podstaw do przyjęcia innego stanowiska.Dowodami są także:

a) deklaracje, które zgodnie z przepisami prawa podatkowego zostały złożone przez stronę, b) informacje podatkowe pochodzące ze źródeł określonych w art. 82 § 1 i 2 oraz w art. 84 § 1, c) inne dokumenty zgromadzone w toku czynności sprawdzających lub kontroli podatkowej. Przepis ten zawiera dowody specyficzne dla postępowania podatkowego. Nie wskazuje jednak ich zamkniętego katalogu, powtarza niejako treść art. 180. W związku z czym, co podkreśla się w literaturze, jest on zbędny. Pod adresem tego unormowania formułuje się inne zarzuty. Pierwszym jest brak konsekwencji w posługiwaniu się przez ustawodawcę określonymi pojęciami. O ile w art. 180 §1 mówiąc o kryterium dopuszczalności dowodów używa zwrotu „sprzeczności z prawem”, o tyle w kolejnym, a więc 181 posługuje się wyrażeniem „niezgodności z prawem”, przy okazji warunków dopuszczenia deklaracji jako dowodu w postępowaniu. W ten sposób O.p. stawia znak równości między tymi dwoma pojęciami, co nie wydaje się być rozwiązaniem jasnym. Drugi zarzut dotyczy ograniczenia dopuszczlności informacji tylko do tych, które pochodzą ze wskazanych źródeł (art. 82 § 1 i 2). Według prof. Zimmermanna rozwiązanie to jest sprzeczne z ogólną teorią dowodu wynikającą z Ordynacji, gdyż w sposób wyraźny uniemożliwia posłużenie się w sprawie informacjami pochodzącymi z innych źródeł.

Wspomniana teoria otwartego postępowania dowodowego, nie jest jedyną jaką wyróżnia doktryna. Przeciwstawne do niej znaczenie ma formalna koncepcja dowodów. Zgodnie z jej założeniami, dla stwierdzenia zaistnienia określonych faktów należy stosować tylko te dowody, które zostały enumeratywnie wymienione w przepisach prawa. Na gruncie naszego ustawodawstwa taka regulacja nie znajduje zastosowania, co w jednym z wyroków podkreślił Naczelny Sąd Administracyjny: „Ustalenie bez wyraźnej podstawy ustawowej, że pewne fakty mogą być udowodnione jedynie za pomocą ściśle określonych dowodów, jest sprzeczne z art. 75 k.p.a.”(180 O.p.).

Dowody w postępowaniu podatkowym


Systematyka dowodów może opierać się na zasadzie równej mocy srodków dowodowych. Oznacza to, że przy ustalaniu istnienia danego faktu, nie należy przyznawać pierwszeństwa określonym dowodom.Jednak na gruncie O.p. regulacja ta nie znajduje zastosowania. Wiąże się to ze szczególnym potraktowaniem przez ustawodawcę dokumentów urzędowych, ksiąg podatkowych oraz dowodu z przesłuchania stron.

Znaczenie dokumentów wynika ze wspomnianych już wcześniej domniemań prwdziwości i zgodności z prawdą oświadczenia organu, od którego dokument pochodzi. Z kolei księgi mają charakter prywatny, ale jeśli są prowadzone w sposób rzetelny i niewadliwy, to stanowią dowód tego, co wynika z zawartych w nich zapisów. Przesłuchanie strony jest natomiast środkiem posiłkowym i może być przeprowadzone po spełnieniu określonych przesłanek.

Do przedstawionych wyżej uwag odnosi się zasada pierwszeństwa dowodu bezpośredniego. Oznacza ona, iż organ dążąc do wyjaśnienia sprawy, opiera się przede wszystkim na ustaleniach pierwotnych (orginalnych). Wszelkie pośrednie sposoby dotarcia do prawdy obiektywnej powinny być ograniczone do minimum. Dowody należy przeprowadzać bezpośrednio przed organem rozpoznającym sprawę, który na ich podstawie wydaje odpowiednią decyzję.

Wyjątkiem od tak opisywanej reguły jest tzw. pomoc prawna. Sprowadza się ona do sytuacji, w której postępowanie dowodowe (lub jego część) przeprowadza jeden organ, a o meritum sprawy rozstrzyga drugi, zlecający najczęściej pierwszemu dokonanie określonych ustaleń faktycznych. Instytucja ta znalazła zastosowanie w art. 157 O.p. (postępowanie poza miejscem zamieszkania).