Maciej Mazański, sob., 11/12/2010 - 13:07
Dokonując ustaleń faktycznych w sprawie organ podatkowy niejednokrotnie nie będzie dysponował odpowiednią wiedzą merytoryczną, pozwalającą stwierdzić prawdziwość lub fałszywość określonego twierdzenia. W takiej sytuacji zajdzie potrzeba powołania biegłego. We współczesnej nauce procesowej za biegłego uznaje się osobę fizyczną powołaną do udziału w postępowaniu, które dotyczy innego podmiotu, w celu wydania opinii w danej sprawie ze względu na posiadaną wiedzę fachową. Funkcję tą spełniają także ośrodki naukowe i specjalistyczne.
W rozwoju historycznym często instytucja ta była przyrównywana do świadka. Wynikało to przede wszystkim z podobieństwa w przeprowadzaniu dowodu, a zwłaszcza w sposobie przekazywania konkretnych informacji. Wspomniana analogia jest w dalszym ciągu zauważalna. Wystarczy wspomnieć o tym, iż część przepisów dotyczących świadka odpowiednio znajduje zastosowanie do biegłego.
Czym różni się biegły od świadka?
Jednak obie instytucje różnią się od siebie. Po pierwsze z uwagi na to, że świadek przekazuje organom procesowym informacje uzyskane przez niego jako obserwatora danego zdarzenia. Biegły natomiast zapoznaje się z okolicznościami sprawy w toku postępowania i na polecenie organu procesowego. Po drugie, może zdarzyć się taka sytuacja, gdzie tylko jedna osoba będzie mogła być świadkiem w toczącej się sprawie. Innymi słowy mówiąc, dowodu z jej zeznań nie będzie można zastąpić zeznaniami złożonymi przez inną osobę. Biegłego powołanego przez organ z reguły można zastąpić innym. Nie ma też przeszkód ograniczających możliwość dokonania konfrontacji opinii kilku biegłych. Po trzecie należy zauważyć, iż świadek nie ma obowiązku uzasadniania dokonanych przez siebie spostrzeżeń. On po prostu relacjonuje to co zobaczył, zauważył lub usłyszał. Biegły z kolei ma taki obowiązek wynikający z tego, iż jest on osobą kompetentną, posiadającą fachową wiedzę na dany temat. Świadek wreszcie składa, co do zasady, zeznania w formie ustnej, biegły natomiast przekazuje swą opinię na piśmie.
Z omawianą tutaj instytucją wiążą się dwie zasadnicze funkcje, odgrywające istotne znaczenie w procesie. Pierwsza polega na dostarczeniu organowi prowadzącemu postępowanie informacji dowodowych. Ma ona charakter sensu largo, i sprowadza się do udzielenia opinii. Druga z funkcji jest sensu stricto i polega na bezpośredniej pomocy naukowo – technicznej przy dokonywaniu spostrzeżeń przez organ procesowy. W jej ramach zadaniem biegłego będzie np. wydobycie informacji z ich nośników, prawidłowe zabezpieczenie uzyskanych wcześniej danych. W praktyce obie funkcje są trudne do rozdzielenia i występują łącznie.
Warto zauważyć, iż nauka prawa karnego wyróżnia instytucję zbliżoną do biegłych – specjalistów. Spełniają oni podobną rolę w postępowaniu. Wzywa się ich najczęściej w celu wykonania określonych czynności np.: przeszukania, dokonania pomiarów, obliczeń. Wśród specjalistów wyróżniamy osoby będące funkcjonariuszami organów procesowych oraz tzw. „cywilnych” specjalistów. Stosuje się do nich odpowiednie przepisy dotyczące biegłych. Jednak ich powołanie nie wymaga formy postanowienia, nie odbiera się od nich przyrzeczenia oraz nie sporządzają oni opinii.